نویسنده: دکتر مجید بازدید وحدتی
۱. آلو و ارقام آن
«اِجّاص» که به فارسی «آلو» نامیده می شود، میوه ای است دارای اصناف مختلف بستانی و کوهی که به رنگ های مختلف وجود دارد و ارقام سیاه و زرد و بزرگ و کوچک دارد. وقتی اجاص به طور مطلق مورد استفاده قرار می گیرد منظور آلوی زرد بخارایی است، میوه ای به رنگ زرد کهربایی شفاف مِی خوش۱ با طعمی نیکو. این صنف از آلو تنها در خراسان ثمر می دهد و بهترین نوع آلو است. بعد از آلوی بخارا، آلوی سیاه فارسی است و بعد آلوی طبری که در مخزن الادویه از آن به نیشوق نیز یاد شده است و بعد یک نوع آلوی دمشقی می باشد که این نوع آلو قابض است.. از ارقام دیگر آلو نوع زرد و کوچک آن است که در زبان یونانی ّ آن را «أدرِک» و به فارسی «آلوچه» می نامند که مصغر آلو است. آلوچه نسبت به آلو نازک تر، سردتر و لطیف تر است. آلوچه ی سفید را شاه آلو یا آلوچه ی سلطانی گویند. در مخزن الادویه اشاره شده است که به آلوچه ی سلطانی و نیشوق نیز أدرک گفته می شود. برخی از ارقام آلوچه سرخ رنگ هستند و یک نوع سرخ آن بسیار ترش است. میوه ی خشک شده ی آلوچه ی ترش رنگی سیاه و کبود دارد و صنف کوهی آن از صنف بستانی اش دارای درخت کوچک تری است، ترش تر بوده و شیرین نمی گردد و قدرت قبض بسیار بالایی نیز دارد.
۲. مزاج آلو
طبیعت و مزاج آلو به طور کلی سرد و تر است. آلوی مّز، یعنی زرد مِی خوش، سرد در وسط دوم و تر در آخر آن است. آلوی رسیده ی سیاه و شیرین نیز سرد در اول و تر در دوم است . اگر آلو گوشتی و پوست نازک باشد با کمی طعم مایل به تلخی، قوت قابضه ی اندک دارد. به طور کلی برودت آلوی ترش بیشتر از آلوی شیرین است و نارس ترش آن سرد در وسط دوم و تر در آخر آن است. برگ آلو سرد در اول و خشک بوده و با قوت قابضه همراه است. در مورد طبیعت أدرک نیز گفته اند در اول سرد و رسیده ی آن در دوم تر است
۳. خواص آلو
آلو از اغذیه ی قلیل الغذاء به شمار می رود. ملین است و مزلِق به خصوص اگر تازه باشد؛ چرا که لزوجت و رطوبت دارد. حکیم عقیلی در مورد آلو نوشته است خوردن آن به خصوص نوع می خوش و ترش آن قبل از طعام برای صداع حار و تب های ّ صفراوی مفید است. مطفای حدت صفرا و قی صفراوی و تشنگی ّ و حرارت دل و حدت و التهاب آن و خارش بدن و مسهل صفرای رقیق و دافع تهوع صفراوی است. آلوی شیرین در تلیین، نرم و اطلاق بطن۳ بیشتر مؤثر است. آلوی ترش نیز می تواند به روان کردن شکم کمک کند به سبب قوت تقطیع و تلطیفی که دارد؛ زیرا به طور کلی هر آنچه که حامضه ی مقطِعه ی ملطفه باشد۴ فضول معده و امعاء را تلطیف و تقطیع نموده دفع مینماید و اگر معده و امعاء عاری از فضول بود، که چنین چیزی نادر است، موجب قبض و حبس می گردد. پس آلوی سیاه به سبب لزوجت و رطوبتی که دارد تلیین بطن مینماید و مسهل است. آن نوع از آلو که کوچک و صلب و قابض باشد خوردن آن بد است به جهت آن که غیرلذیذ بوده و ملین و مطلِق نیست. از مصلحات آلو ماءالعسل است که در اطلاق معین آلو است و ضرر آن را نیز دفع می کند. کسی که مشکل طحال دارد سزاوار است آلو را پیش از طعام تناول کند و تا منحدر نگردد مبادرت به خوردن طعام ننماید. آلو برای جوشش بدن اطفال نیز مفید است. اگر آلوی خشک را با آب پخته و صاف نموده، با ترنجبین و نبات و یا عسل و یا شکر بیاشامند مسهل صفرا بوده و به جهت تلیین طبیعت و رفع تشنگی نافع است. آلوی سفید دیرهضم است و مانند ترش و می خوش مسهل نیست و خوردن آن سبب دوا و علاج ندارد. آلوی کوهی را، که ترش است و رنگ بعضی از آن سرخ است، میپزند و به دست مالیده میگذارند تا زمانی که غلیظ و به سرحد انقعاد رسد و از آن قرص به شکل گرده نان تنک ساخته و به جهت اصلاح غذای بیماران استفاده می کنند. اجاص بری را اگر با گلاب یا طلا جوش دهند برای معده مضر است و موجب حبس شکم است. جویدن شکوفه آن باعث قطع نزله و ضماد آن بر سر جهت صداع حار نافع است. غرغره و مضمضه به طبیخ برگ و بیخ آن جهت منع نزلات دماغی و ورم لوزتین و لهات و تقویت لثه و آشامیدن آن جهت رفع کرم معده مفید است. ضماد برگ آن با سرکه بر زیر ناف جهت کشتن کرم امعاء مجرب است. اما در مورد خواص أدرک یا آلوچه گفته اند که در فرونشاندن حرارت و ترقیق مواد، قائم مقام تمر هندی و مسکن حدت صفرا است. رسیده ی آن ملین طبع و نارس آن مسهل به عصر و قاطع قی می باشد. آب آلوچه ی رسیده جهت سرفه ی حار و صاحب دق بغایت مفید بوده و آب برگ آن کشنده کرم معده است. صمغ آلو را که صمغ فارسی نامند گرم تر از صمغ عربی و خشکی آن کمتر است و برای سرفه و نیز برای شکستن سنگ مثانه و درمان زخم ها نافع است. اکتحال۵ آن جهت حدت بصر و ضماد آن با سرکه جهت قوبا مفید است. تمر هندی از میوه هایی است که می توان آن را بدل آلو دانست.
۴. مصلح
مصلح آلو در مبرودین ماءالعسل، مصطکی و کندر است. برای دفع ضرری که آلو به دماغ می رساند عناب و به جهت اصلاح ضرر آن به معده گل قند نافع است. آلوچه نیز مانند آلو مفسد ّ معده بوده و نفاخ است و گل قند مصلح آن می باشد.
۵. ترکیبات
از جمله مرکباتی که با آلو ساخته می شود رب آلو است که سرد و تر و ملین طبع و مسکن عطش است و در تب های حاره و التهاب مواد مفید است. از سایر مرکبات آلو می توان به اجاصیه (آش آلو)، رب، مربا، سکنجبین اشاره نمود که در قرابادین کبیر [۲ [آمده است.
منابع:
[۱ [عقیلی خراسانی شیرازی، محمد حسین. مخزن الادویه
[۲ [عقیلی خراسانی شیرازی، محمدحسین. قرابادین کبیر
[۳ [مؤمن تنکابنی، میرمحمد. تحفه المؤمنین
[۴ [انصاری شیرازی، علی بن حسین. اختیارات بدیعی
[۵ [هروى، موفق الدین منصور بن على. الابنیه عن حقائق الادویه (یا روضه الأنس و منفعه النفس
