نویسنده : عارفه رمضانی
کاهو
مشخصات :
نام عربی: خس انگلیسی: lettuce ترکی : خاس
[۶] نام علمی: Lactuca sativa L
بَری و بُستانی دارد. بستانی آن دو صنف است : یکی که در ایران و عربستان در بهار و در هند و بنگاله در زمستان می روید و برگ پهن و بلند و چرب و شیرین دارد و دیگری در بلاد فرنگ می روید که آن نیز دو صنف است.[۱].
امام صادق می فرمایند: کاهو بخورید زیرا خون را صاف می کند [۳].
حکیم سریفر کوادت گوید : فاضلترین همه بقولات خس (کاهو ) بود[۲] .
انواع ﺑﺴﺘﺎﻧﯽ[۴] و ﺑﺮّی[۵] دارد، و بهترین وی بستانی تازه پهن ورق است. ﺑﺴﺘﺎﻧﯽ دو دسته اﺳﺖ ﯾﮏ دسته ﺑﺮگ آن ﻋﺮﯾﺾ و ﺑﻠﻨﺪ و ﭼﺮب و ﺷﯿﺮﯾﻦ و ﻧﺎزک و در اﯾﺮان و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و روم و در ﻣﻮﺳﻢ ﺑﻬﺎر ﻣﯽ روﯾﺪ و فراوان است و در ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن و ﺑﻨﮕﺎﻟﻪ در ﻣﻮﺳﻢ زﻣﺴﺘﺎنی ﮐﻪ ﺑﺎران ﻧﻤﯽ ﺑﺎرد ﻣﯽ روﯾﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﺑﻪ وﻓﻮر و ﺧﻮﺑﯽ و ﺑﺰرﮔﯽ آن ﺑﻼد ﻧﻤﯽ ﺷﻮد و دسته دوم از ﺑﺴﺘﺎﻧﯽ ﻓﺮﻧﮕﯽ اﺳﺖ و آن ﻧﯿﺰ دو بخش ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﮏ بخش ﺑﺮگ آن ﺳﺒﺰ ﮐﻤﺮﻧﮓ و ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎزک و ﭼﺮب و ﺷﯿﺮﯾﻦ و بخش دﯾﮕﺮ ﺳﺮ ﺑﺮگ ﻫﺎی آن اﻧﺪک ﺑﻨﻔﺸﯽ و ﻧﺎزک است.ﭼﺮﺑﯽ و ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ اﯾﻦ از آن ﮐﻤﺘﺮ و ﺑﺮگ ﻫﺎی اﯾﻦ ﻫﺮ دو دسته در ﻫﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪه تر است.
ﻫﺮ ﭼقدر ﻫﻮا ﺳﺮدﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮب ﺗﺮ و ﻧﺎزک ﺗﺮ و ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺧﺲ ﺑﺮّی ﺑﺮگ ﻫﺎی آن ﺑﺎرﯾﮏ و بلند تر و بی ﭼربی و اندک سخت تر و سبزتر از بستانی است. ﺑﻌﻀﯽ از آن اﻓﯿﻮن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آورﻧﺪ ولی از اﻓﯿﻮن ﺧﺸﺨﺎش ﺑﺴﯿﺎر ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮ و آﻧﭽﻪ ﺗﺨﻢ آن ﺳﯿﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮودت و رﻃﻮﺑﺖ آن ﮐﻤﺘﺮ از نوع ﺳﻔﯿﺪ آن اﺳﺖ.
مزاج کاهو:
“سرد و تر در اوایل درجه دوم”
و در منابعی دیگر طبیعت آن را در سوم سرد و تر دانسته اند[۷]
منافع گیاه:
خونی که از او خیزد به از خونی است که از سایر سبزیجات تولید می شود. اگر نَشُسته باشد نفخ آن کمتر و اگر شسته باشد بیشتر است[۸].
حرارت معده و تشنگی را تسکین می دهد و تخمش شهوت جماع کم می کند. نیش زخم زنبور و مار را منفعت می رساند و آماسهای گرم را ساکن میکند. ثابت بن قروه گوید: که اگر شیر کاهو را بگیرند و در چشم بریزند ، چشم را روشن میگرداند و دردی که از گرمی باشد بر آن سود میدهد[۹].
مسهل کیموس مایی[۱۰] است و با سرکه اشتهای طعام را زیاد کند. یرقان را مفید است. و گزندگی عقرب و رتیلا(رتیل) را نافع بود[۱۱].
مولّد خون صالح رقیق و رفع کننده ی ضرر آب و هوای وبایی و مسکّن حدت خون و صفرا و مفتّح سدد و مدر بول و رادع[۱۲] اورام حاره و مسکّن تشنگی و التهاب ومانع مستی و صدور بخارات به دماغ و درد سر و نزله و سرفه ای که از گرمی خشکی باشد[۱۳].
تخم کاهو ، مخدر و منوم ( خواب آور) و مسکن مواد متحرکه و مصرف دو درهم آن جهت قطع احتلام و ضعیف نمودن شهوت جماع و سد نزله و زکام و درد سینه و تقطیر البول و سیلان منی و طلاى(ضماد) آن بر پیشانی جهت خواب آوردن و منع صداع(سردرد) و بر موى جهت منع ریختن آن و بر کزیدکی عقرب جهت دفع سمیت آن و مضر باه است.
مضار گیاه:
مداومت بر مصرف کاهو مرّخی اعضا[۱۴] و عدم تمرکز و قاطع باه[۱۵] و مفسد اشتها و هاضمه[۱۶] و مورث نسیان[۱۷] و مفسد خون است.
و بسیار خوردن آن چشم را نیز ضعیف می کند.[۱۸]
مصلح:
مصلح آن زیره ، مربای هلیله و کرفس و نعناع می باشد.[۱۹]
مصلح تخم آن مصطکی می باشد.
بدل تخم آن:
بدل تخم آن خشخاش یا دم الاخوین است[۲۰].
منابع
[۱] مخزن الادویه ص ۳۵۸
[۲] الابنیه ص ۱۲۷
[۳] بحار الانوار جلد ۱۴
[۴] به معنای پرورشی و در باغ پرورش یافته
[۵] بر به معنای بیابان یعنی وحشی رشد یافته
[۶] تطبیق نام های کهن گیاهان دارویی
[۷] اختیارات بدیع
[۸] اختیارات بدیع
[۹] الابنیه
[۱۰] کشک آب بسیا ررقیق شده حاصل هضم معدی
[۱۱] اختیارات بدیع
[۱۲] بازگرداننده ماده به عضو/ ردع در مقابل جذب است
[۱۳] تحفه حکیم مومن و مخزن الادویه
[۱۴] سست کننده اعضا
[۱۵] از بین رفتن شهوت جماع
[۱۶] بی اشتهایی
[۱۷] مصرف زیاد موجب رخوت دماغ و فراموشی میشود
[۱۸] تحفه حکیم مومن/ اختیارات بدیع/ الابنیه
[۱۹] .مخزن الادویه/ اختیارات بدیع/تحفه حکیم مومن/
[۲۰] مخزن الادویه
خداقوت